આજની પોસ્ટમાં ભારતના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો પર નિબંધ, રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોનો અર્થ, આપણાં રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો નિબંધ મહત્વ વિષે, જાણીશું.રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો વિશે નિબંધ કેવી રીતે લખાય અને કયા મુદા ધ્યાને લેવા એ જોઈશું.
પ્રસ્તાવના : ભારતના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો અને તેનો અર્થ
દરેક રાષ્ટ્રની પોતાની આગવી ઓળખ હોય છે, જેને સર્વાનુમતે સ્વીકારવામાં આવે છે. રાષ્ટ્રની ઓળખ રાષ્ટ્રના પ્રતીક અને તેના નાગરિકો દ્વારા નક્કી થાય છે. દેશના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકનો પોતાનો ઇતિહાસ, વ્યક્તિત્વ અને વિશિષ્ટતા છે. ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક એ દેશનું પ્રતિબિંબ છે, જેને ખૂબ કાળજી સાથે પસંદ કરવામાં આવ્યું છે. આપણા દેશના રાષ્ટ્રધ્વજની ડિઝાઈન આઝાદી પહેલા 22 જુલાઈ 1947ના રોજ પસંદ કરવામાં આવી હતી. આપણા દેશ ભારતના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો નીચે મુજબ છે:
ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ –
ત્રિરંગો, ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ, ભારતના ગૌરવનું પ્રતિક છે. ત્રિરંગામાં સમાન પ્રમાણમાં ત્રણ રંગની પટ્ટા હોય છે. ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજની લંબાઈ પહોળાઈ નું માપ 3: 2 છે.
- તેની ટોચ પર કેસરી રંગ છે, જે હિંમત અને બલિદાનનું પ્રતીક છે.
- મધ્યમાં સફેદ રંગ શાંતિ અને સત્યનું પ્રતીક છે.
- તળિયે લીલો રંગ વિશ્વાસ, સમૃદ્ધિ અને હરિયાળીનું પ્રતીક છે.
- ત્રિરંગામાં, અશોક ચક્ર મધ્યમાં સફેદ ઉપર વાદળી રંગનું બનેલું છે. જેની પાસે 24 આરા છે.
- આ ધ્વજ સ્વરાજ ધ્વજ જેવો છે, જેને પિંગલી વેંકૈયાએ ડિઝાઇન કર્યો હતો.
- હાલનો રાષ્ટ્રધ્વજ બંધારણ સભા દ્વારા 22 જુલાઇ 1947ના રોજ સ્વીકાર્ય થયો.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક
- ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક સારનાથના અશોક સ્તંભમાંથી ચાર સિંહની આકૃતિ છે.
- ગોળાકારમાં બનેલી આ આકૃતિમાં ચાર સિંહોના મોં છે, જે એકબીજાની પીઠ બતાવીને ઊભા છે.
- આ તાકાત, હિંમત અને વિજયનું પ્રતીક છે. આ સાથે તેમાં નીચે હાથી, ઘોડો, આખલો અને સિંહની આકૃતિ છે.
- તેની વચ્ચે અશોક ચક્ર પણ બનાવવામાં આવ્યું છે.
- જ્યારે દેશનું બંધારણ 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ અમલમાં આવ્યું, ત્યારે તેને દેશના રાજ્ય પ્રતીક તરીકે અપનાવવામાં આવ્યું.
- તેને પથ્થર પર કોતરીને બનાવવામાં આવ્યું છે. તેની નીચે ‘સત્યમેવ જયતે’ લખેલું છે.જે મૂંડૂકોઉપનિષદમાંથી લીધેલ છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રગીત (રાષ્ટ્રગાન) –
- આપણા દેશનું રાષ્ટ્રગીત ‘જન ગણમન’ દેશનું ગૌરવ છે.
- તે મહાન લેખક રવિન્દ્રનાથ ટાગોર દ્વારા સંસ્કૃત, બંગાળીમાં લખવામાં આવ્યું હતું.
તે સૌપ્રથમવાર 27 ડિસેમ્બર 1911ના રોજ કલકત્તામાં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસની બેઠકમાં ગાવામાં આવ્યું હતું.
24 જાન્યુઆરી 1950ના રોજ તેને સત્તાવાર રીતે રાષ્ટ્રગીત તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી હતી.
તે સમયે બંગાળી ગીત ‘વંદે માતરમ’ને બિન-હિંદુઓના વિરોધનો સામનો કરવો પડી રહ્યો હતો, ત્યારબાદ જાહેર સભાને રાષ્ટ્રગીત જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.
રાષ્ટ્રગીત ગાતી વખતે કેટલાક નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ, તે નીચે મુજબ છે:
- જ્યારે પણ રાષ્ટ્રગીત ગાવામાં આવે છે અથવા વગાડવામાં આવે છે, ત્યારે પ્રેક્ષકો માટે ઉભા રહેવું ફરજિયાત છે.
- કોઈપણ કાર્યક્રમમાં રાષ્ટ્રપતિના આગમન અને પ્રસ્થાન સમયે રાષ્ટ્રગીત ગાવામાં આવે છે.
- ધ્વજ બંધન પછી રાષ્ટ્રગીત ગાવું ફરજિયાત છે.
- રાષ્ટ્રગીત ગાતા કે વગાડતા પહેલા નોટિસ આપવી ફરજિયાત છે.
- રાષ્ટ્રગીતના ગૌરવ, સન્માન માટે દરેક નાગરિક જવાબદાર છે.
પરેડ સલામી, સેનાના કાર્યક્રમ દ્વારા રાષ્ટ્રગીત ગાવામાં આવે છે.
- રાષ્ટ્રગાન ગાયનની અવધિ 52 સેકંડની છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય ગીત –
- બંકિમ ચંદ્ર ચેટર્જી (ચટ્ટોપાધ્યાય) દ્વારા સંસ્કૃતમાં દેશનું રાષ્ટ્રીય ગીત લખવામાં આવ્યું હતું.
- તેઓની આ કૃતિ આનંદમઠ માંથી લેવા આવી હતી.
- આઝાદીની લડાઈ દરમિયાન, આ ગીત તમામ સ્વતંત્રતા સેનાનીઓને પ્રેરણા આપતું હતું, તે તેમનામાં નવી ઉર્જા ભરી દેતું હતું.
- શરૂઆતમાં વંદે માતરમ રાષ્ટ્રગીત હતું, પરંતુ આઝાદી પછી જન ગણ મનને રાષ્ટ્રગીત તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું. પરંતુ તેમ છતાં વંદે માતરમને જન ગણમાન જેવો જ આદર મળે છે.
- આ ગીત સૌપ્રથમ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે 1896માં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના અધિવેશનમાં વગાડ્યું હતું.
- 2003ના મતદાનમાં, તેને વિશ્વના 10 સૌથી પ્રિય ગીતોમાંના એક તરીકે સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું.
- તેને 24 જાન્યુઆરી 1950ના રોજ રાષ્ટ્રગીતનો દરજ્જો મળ્યો.
- બંધારણના અમલ સમયે રાજેન્દ્ર પ્રસાદજીએ કહ્યું હતું કે ‘વંદે માતરમ ગીત એક ઐતિહાસિક ગીત છે, જે આઝાદીની લડાઈમાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવેલ છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય કેલેન્ડર –
- ચૈત્રને પ્રથમ માસ અને 365 દિવસોના સામાન્ય વર્ષ સાથે,
- શાકા યુગના આધારે 22મી માર્ચ 1957થી ગ્રેગોરીયન કેલેન્ડર સાથે રાષ્ટ્રીય કેલેન્ડરને નિમ્નલિખિત સત્તાવાર કારણોસર સ્વીકૃત કરવામાં આવ્યું હતું:
- શક કેલેન્ડરને રાષ્ટ્રીય કેલેન્ડરનો દરજ્જો છે.
- તે 22 માર્ચ 1957 માં કેલેન્ડર સમિતિ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું, જે ભારતીય પંચાંગની મદદથી તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે.
- આમાં હિન્દુ ધાર્મિક કેલેન્ડર ઉપરાંત ખગોળીય ડેટા, સમય પણ લખવામાં આવે છે.
- શક સંવતની શરૂઆત ઇસ. 78 માં કનિષ્ક દ્વારા કરવામાં આવી હતી. જેનો પ્રથમ મહિનો ચૈત્ર છે.
રાષ્ટ્રીય સંકલ્પ
- તે 1962 માં પ્યાદામરી વેંકટ સુબ્બા રાવ દ્વારા તેલુગુમાં લખવામાં આવ્યું હતું.
- 26 જાન્યુઆરી 1965 થી, તમામ શાળાઓમાં તેને નિયત રીતે ગાવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય ફૂલ
- રાષ્ટ્રીય ફૂલ કમળ છે.
- પ્રાચીન ભારતના ઈતિહાસમાં પણ તેનું વિશેષ સ્થાન છે.
- કમળનું ફૂલ ખૂબ જ ઊંડો સંદેશ વહન કરે છે, જેમ તે કાદવમાં ખીલ્યા પછી પાણીમાં તરે છે અને ક્યારેય સુકાઈ જતું નથી.
- તેવી જ રીતે, વ્યક્તિએ સતત કામ કરતા રહેવું જોઈએ, પરંતુ તેના પરિણામની ચિંતા ન કરવી જોઈએ.
- હિન્દુ માન્યતા અનુસાર, તે ધનની દેવી લક્ષ્મીનું સિંહાસન છે, જે સંપત્તિ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતીક છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય ફળ
- ફળોનો રાજા કહેવાતી કેરીને ભારતનું રાષ્ટ્રીય ફળ કહેવામાં આવે છે.
- ભારતમાં 100 થી વધુ જાતો ઉપલબ્ધ છે.
ભારતની રાષ્ટ્રીય નદી –
- ભારતની પ્રખ્યાત પવિત્ર નદી ગંગાને રાષ્ટ્રીય નદી તરીકે સન્માનિત કરવામાં આવી છે.
- આ વિશાળ નદી ગંગા સાથે હિન્દુઓની ઘણી માન્યતાઓ જોડાયેલી છે, તેઓ માતાની જેમ તેની પૂજા કરે છે.
- આ પવિત્ર નદીમાં સ્નાન કરવાથી તમામ પાપ ધોવાઇ જાય છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય વૃક્ષ
- ભારતનું રાષ્ટ્રીય વૃક્ષ વડ છે.
- આ વૃક્ષ ખૂબ જ વિશાળ છે.
- આ વૃક્ષનું આયુષ્ય ઘણું લાંબુ છે, તેથી તેને અમર વૃક્ષ માનવામાં આવે છે.
- ભારતમાં હિન્દુઓ પણ આ વૃક્ષની પૂજા કરે છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રાણી –
- વાઘને ભારતનું રાષ્ટ્રીય પ્રાણી છે. જેનું લેટિન નામ ” પેંથરા ટાઈગ્રીસ લીન્નાયસ” છે.
- તે ભારતની સમૃદ્ધિ, શક્તિ, ચપળતા અને અપાર શક્તિ દર્શાવે છે.
- વિશ્વમાં વાઘની 8 પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે. જેમાં ભારતમાં રોયલ બેંગોલ ટાઈગર છે.
- એપ્રિલ 1973માં તેને રાષ્ટ્રીય પ્રાણી તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.
- તે સમયે તેનો હેતુ પ્રોજેક્ટ ટાઇગર સાથે સંકળાયેલો હતો, જે અંતર્ગત વાઘને બચાવવાનો સંદેશ દરેકને આપવામાં આવે છે.
ભારતનું રાષ્ટ્રીય પક્ષી –
- ભારતનું રાષ્ટ્રીય પક્ષી મોર છે.
- મોર તેજસ્વી રંગોની એકતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તેમજ ભારતીય સંસ્કૃતિને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
- તેને 1963માં રાષ્ટ્રીય પક્ષી જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.
- આ સુંદર મોર દેશની વિવિધતા પણ દર્શાવે છે.
- તે અન્ય દેશો કરતાં ભારતમાં વધુ જોવા મળે છે.
ભારતની રાષ્ટ્રીય રમત –
- ક્રિકેટની અપાર લોકપ્રિયતા હોવા છતાં, હોકી એ ભારતની રાષ્ટ્રીય રમત છે.
- 1928-1956 ની વચ્ચે, ભારતે ઓલિમ્પિકમાં સતત 6 ગોલ્ડ મેડલ મેળવ્યા હતા.
- તે સમયે ભારતે ઓલિમ્પિકમાં 24 મેચ રમી હતી અને તમામ જીતી હતી.
- આ સમયે ભારતમાં હોકીની રમત ખૂબ જ પસંદ કરવામાં આવી હતી, જેના કારણે તેને રાષ્ટ્રીય રમત જાહેર કરવામાં આવી હતી.
રાષ્ટ્રીય જળચર પ્રાણી
- ડોલ્ફીન માછલી ભારતનું રાષ્ટ્રીય જળચર પ્રાણી છે.
- 5 ઓક્ટોબર 2009માં રાષ્ટ્રીય જળચર પ્રાણી તરીકે દરજ્જો મળ્યો હતો.
રાષ્ટ્રીય વિરાસત પ્રાણી
- ભારતનું રાષ્ટ્રીય વિરાસત પ્રાણી હાથી છે.
- જેને 22 ઓક્ટોબર 2010 ના રોજ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે.
રાષ્ટ્રગાન
જન-ગણ-મન-અધિનાયક જય હે
ભારત-ભાગ્ય-વિધાતા.
પંજાબ-સિંધ-ગુજરાત-મરાઠા
દ્રાવિડ-ઉત્કલ-બંગ
વિંધ્ય-હિમાચલ-યમુના-ગંગા
ઉચ્છલ્લ-જલધિ-તરંગ
તવ શુભ નામે જાગે,
તવ શુભ આશિષ માગે,
ગાયે તવ જય ગાથા,
જન-ગણ-મંગલ-દાયક જય હે
ભારત-ભાગ્ય-વિધાતા.
જય હે,જય હે,જય હે,
જય જય જય, જય હે!
રાષ્ટ્રીય ગીત
વંદે માતરમ્!, વંદે માતરમ્!
સુજલામ્, સુફલામ્, મલયજ શીતલામ્,
શસ્યશ્યામલામ્, માતરમ્!
વંદે માતરમ્!
શુભ્રજ્યોત્સના પુલક્તિયામિનમ્,
ફુલ્લકુસુમિતા દ્રમુદલા શોભિનમ્,
સુહાસિનમ્ સુમધુર ભાષિનમ્,
સુખદામ વરદામ, માતરમ્!
વંદે માતરમ્, વંદે માતરમ્!
FAQ (Frequently Asked Questions)
- “જનગણમન… “એ આપણું ભારતનું રાષ્ટ્રગીત છે.
વડ એ ભારતનું રાષ્ટ્રીય વૃક્ષ છે.
કમળ એ ભારતનું રાષ્ટ્રીય ફૂલ છે.