છત્રપતિ શિવાજી નો નિબંધ CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ ESSAY IN GUJARATI છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ 2022
જય ભવાની જય શિવાજી ના નારા પાછળ નો ઇતિહાસ કેમ રચાયો ? કેમ છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ ને બધા એક ભગવાન ની જેમ પૂજે છે ? કારણ છે તેમના બલિદાન અને સંઘર્ષ જે તેમણે ભારત ને હિન્દુ શાસક દેશ બનાવવા કર્યા હતા . તેમણે ભારતના નિર્માણ માટે ઘણા કાર્યો કર્યા હતા, તેઓ એક મહાન દેશભક્ત પણ હતા, જે ભારત માતા માટે પોતાનો જીવ બલિદાન આપવા તૈયાર હતા.
શિવાજીએ હિંદુ સમાજને એક નવું સ્વરૂપ આપ્યું, જો તેઓ ન હોત તો આજે આપણો દેશ હિંદુ દેશ ન હોત, મુઘલો આપણા પર સંપૂર્ણ રીતે શાસન કરતા હોત. આ જ કારણ છે કે મરાઠાઓમાં શિવાજીને ભગવાન માનવામાં આવે છે.
છત્રપતિ શિવાજી એક ભારતીય શાસક હતા જેમણે મરાઠા સામ્રાજ્યની સ્થાપના કરી હતી. તે ખૂબ જ બહાદુર, બુદ્ધિશાળી, બહાદુર અને દયાળુ શાસક હતો. શિવાજી બહુમુખી પ્રતિભાથી સમૃદ્ધ હતા. શિવાજીનો જન્મ પૂનામાં થયો હતો, તે સમયે ભારતમાં મુગલ સામ્રાજ્ય ફેલાઈ ગયું હતું, બાબર ભારતમાં આવીને મુગલ સામ્રાજ્યનો ઉછેર કર્યો હતો.
શિવાજીએ મુગલો સામે યુદ્ધ કર્યું અને સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં મરાઠા સામ્રાજ્યની પુનઃસ્થાપના કરી. શિવાજીએ મરાઠીઓ માટે ઘણા કાર્યો કર્યા, જેના કારણે સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં તેમની ભગવાનની જેમ પૂજા કરવામાં આવે છે.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજનું પ્રારંભિક જીવન
શિવાજીનો જન્મ પુણે જિલ્લાના જુન્નર ગામના શિવનેરી કિલ્લામાં થયો હતો. શિવાજીની માતા જીજાબાઈ સિંદખેડના આગેવાનની પુત્રી હતી. શિવાજીનું નામ તેમની માતાએ ભગવાન શિવાઈના નામ પરથી રાખ્યું હતું, જેમને તેઓ ખૂબ માન આપતા હતા. શિવાજીના પિતા શાહજી બીજાપુરી સલ્તનતની સેવામાં હતા – એક સેનાપતિ તરીકે બીજાપુર, અહમદનગર અને ગોલકોંડા વચ્ચેનું ત્રિપક્ષીય સંગઠન. જે તે સમયે ડેક્કનના સુલતાનના હાથમાં હતું.
શિવાજી તેમની માતાની ખૂબ નજીક હતા, તેમની માતા ખૂબ જ ધાર્મિક હતી, એવી જ અસર શિવાજી પર પણ હતી. તેણે રામાયણ અને મહાભારતને ખૂબ જ ધ્યાનથી વાંચ્યું હતું અને તેમાંથી ઘણી બધી બાબતો શીખી હતી અને તેને પોતાના જીવનમાં લાવી હતી. શિવાજીને હિંદુત્વનું ઘણું જ્ઞાન હતું, તેઓ આખી જીંદગી હિંદુ ધર્મમાં માનતા હતા અને હિંદુઓ માટે અનેક કાર્યો કર્યા હતા.
શિવાજીના પિતાએ પુનઃલગ્ન કર્યા અને કર્ણાટક ગયા, પુત્ર શિવ અને પત્ની જીજાબાઈને દાદાજી કોંડદેવ પાસે મૂકીને કિલ્લાની સંભાળ રાખતા હતા. , શિવાજીના શિક્ષણની દેખરેખની જવાબદારી એક નાનકડી મંત્રી મંડળના ખભા પર હતી જેમાં પેશ્વા (શામરાવ નીલકંઠ), મઝુમદાર (બાલકૃષ્ણ પંત), સબનીસ (રઘુનાથ બલાલ), એક દબીર (સોનોપંત) અને મુખ્ય શિક્ષક (દાદોજી કોંડદેવ). શિવાજીને લશ્કરી અને માર્શલ આર્ટની તાલીમ આપવા માટે કાન્હોજી જેધે અને બાજી પાસલકરની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી.
શિવાજીએ કોંડદેવ પાસેથી હિંદુ ધર્મનું શિક્ષણ , સંસ્કૃતિ, સેના, ઘોડેસવારી અને રાજકારણ વિશે ઘણી બાબતો શીખવી.
શિવાજી નાનપણથી જ બુદ્ધિશાળી અને તીક્ષ્ણ મનના હતા, તેમણે વધારે શિક્ષણ મેળવ્યું ન હતું, પરંતુ તેમને જે પણ શીખવવામાં આવતું તે ખૂબ જ ખંતથી શીખતા હતા. નાનપણમાં જ પોતાની ઉમર ના બાળકો ને ભેગા કરી તેમના નેતા બની યુદ્ધ અને કિલ્લો જીતવાની રમત રમતા હતા . યુવા વસ્થા માં આવતાજ તેમની રમત એક વાસ્તવિક રમત માં બદલાઈ ગઈ .
12 વર્ષની ઉંમરે, શિવાજી બેંગ્લોર ગયા, જ્યાં તેમણે તેમના ભાઈ સંભાજી અને માતા સાથે અભ્યાસ કર્યો. તેથી જ તેણે 12 વર્ષની ઉંમરે 14 મે 1640 માં સાઈબાઈ નિંબલકર સાથે લાલ મહલ , પૂણે માં લગ્ન કર્યા.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ જીવન ચરિત્ર
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ લડાઈ
છત્રપતિ શિવાજી નો નિબંધ | CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ ESSAY IN GUJARATI | છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ 2022
- પ્રથમ યુદ્ધ તોરણ , કોંડના અને રાજઘઢ વિજય : 15 વર્ષની ઉંમરે, શિવાજીએ પ્રથમ યુદ્ધમાં 1645 સુધીમાં, શિવાજીએ ઈનાયત ખાન પાસેથી પુણે તોરનાની આસપાસના બીજાપુર સલ્તનત હેઠળ, – ફિરંગોજી નરસાલા પાસેથી ચાકન, આદિલ શાહી ગવર્નર પાસેથી કોંડાના, સિંઘગઢ અને પુરંદર સહિત અનેક વ્યૂહાત્મક નિયંત્રણો મેળવ્યા. આ પરાક્રમ તેમના આગ્રા અને દિલ્લી સુધી બહુજ વખણાયા . બધે જાણે તેમના નામ થી ડર ની સ્તિથિ પેદા થઈ ગઈ .
- શિવાજીની વધતી શક્તિને જોઈને, બીજાપુરના સુલતાને તેમણે કેદ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો પણ નિષ્ફળ રહ્યા અને શાહજીને કેદ કર્યા, શિવાજી અને તેમના ભાઈ સંભાજીએ કોંડાણાનો કિલ્લો પાછો આપ્યો, ત્યારબાદ તેમના પિતાને મુક્ત કરવામાં આવ્યા. તેમની મુક્તિ પછી, શાહજી બીમાર થઈ ગયા અને 1964-65ની આસપાસ તેમનું અવસાન થયું.
- પુરંદર અને જવેલી : 1665માં શાહજીના મૃત્યુ પછી શિવાજીએ બીજાપુરી જાગીરદાર ચંદ્રરાવ મોરે પાસેથી જાવલીની ખીણ મેળવીને તેના વિજયો ફરી શરૂ કર્યા. શિવાજીએ પુરંદર અને જવેલી કી હવેલીમાં પણ મરાઠાઓને લહેરાવ્યા હતા.
- અફઝલખાન નું મૃત્યુ : બીજાપુરના સુલતાને 1659માં શિવાજી સામે અફઝલ ખાનની મોટી સેના મોકલી અને શિવાજીને જીવતા કે મરેલા લાવવા સૂચના આપી. અફઝલ ખાને શિવાજી જોડે ખોટો ભાઈ ચારો અને પ્રેમ બતાવી શિવને મારવાનો પ્રયાસ કર્યો
- બંને 10 નવેમ્બર, 1659 ના રોજ વાટાઘાટોની શરતો પર ચર્ચા કરવા માટે એક ખાનગી મુલાકાતમાં મળ્યા હતા. શિવાજીને કઈક ખોટું હોવાનું અનુમાન હતું અને તે બખ્તર પહેરીને અને ધાતુના વાઘના પંજાને છુપાવીને તૈયાર થઈને ત્યાં પહોંચ્યા. જ્યારે અફઝલ ખાને શિવાજી પર ખંજર વડે હુમલો કર્યો, ત્યારે તે તેના બખ્તરથી બચી ગયો હતો અને શિવાજીએ બદલો લેતા અફઝલ ખાન પર વાઘના પંજા વડે હુમલો કરીને તેને જીવલેણ ઇજા પહોંચાડી હતી.
- શિવાજીની સેનાએ પ્રતાપગઢ ખાતે બીજાપુરના સુલતાનને હરાવ્યો. અહીં શિવાજીની સેનાને ઘણા શસ્ત્રો, શસ્ત્રો મળ્યા, જેના કારણે મરાઠાની સેના વધુ શક્તિશાળી બની.
- રૂસ્તમ ઝમાનનો પરાજય : બીજાપુરના સુલતાને ફરી એકવાર મોટી સેના મોકલી, આ વખતે રૂસ્તમ ઝમાનની આગેવાની હેઠળ, પરંતુ આ વખતે પણ શિવાજીની સેનાએ તેને કોલ્હાપુરમાં હરાવ્યો.
- ઔરંગઝેબ વિરુદ્ધ યુદ્ધ : જેમ જેમ શિવાજી આગળ વધ્યા તેમ તેમ તેમના દુશ્મનો પણ વધ્યા, શિવાજીનો સૌથી મોટો દુશ્મન મુગલો હતો. 1657 માં, શિવાજીએ મુગલો સામે લડવાનું શરૂ કર્યું.
- તે સમયે મુગલ સામ્રાજ્ય ઔરંગઝેબની તરફેણમાં હતું, ઔરંગઝેબે શિવાજી સામે શાઇસ્તા ખાનની સેના ઊભી કરી હતી. તેણે પુના અને સેનનો કબજો લીધો. તેણે પુનામાં કબજો મેળવ્યો અને સૈન્યનો વિસ્તાર કર્યો. એક રાત્રે શિવાજીએ અચાનક પુના પર હુમલો કર્યો, હજારો મુગલ સેનાના માણસો માર્યા ગયા, પરંતુ શાઇસ્તા ખાન ભાગી ગયો. અને શિવાજી સાથે યુદ્ધ માં ઔરંગ ઝેબ પુત્ર ના પ્રાણ ઘુમાવ્યા અને પોતાની આંગડીઓ કપાવી બેઠો . પછી, 1664 માં, શિવાજીએ સુરતમાં પણ પોતાનો ધ્વજ ફરકાવ્યો.
- પુરંદરની સંધિ : ઔરંગઝેબે હાર ન માની અને આ વખતે તેણે અંબરના રાજા જય સિંહ અને દિલિર સિંહને શિવાજી સામે ઉભા કર્યા. 24 એપ્રિલ 1665 માં જયસિંહ શિવાજીએ જીતેલા તમામ કિલા જીતે છે અને પુરંદરપુરમાં શિવાજીને હરાવી વ્રજઘઢ પર પણ પોતાનું શાસન સ્થાપિત કરે છે. પુરંદર ના કિલ્લા નું રક્ષણ કરતાં શિવાજી ના સાથી મુરારજી બાજી એ તેમના પ્રાણ ઘુમાવ્યા .
- આ હાર પછી શિવાજીને મુઘલો સાથે વાટાઘાટો કરવી પડી. શિવાજીએ 23 કિલ્લાઓના બદલામાં મુઘલોને ટેકો આપ્યો અને બીજાપુર સામે મુગલો સાથે ઉભા રહ્યા. આ રીતે 22 જૂન 1665 માં બંને નેતા સંધિ ની શર્ત પર સહમત થઈ ને પુરંદર ની સંધિ પૂર્ણ કરી .
કરાર હોવા છતાં ઔરંગઝેબે શિવાજી સાથે સારો વ્યવહાર ન કર્યો, તેણે શિવાજી અને તેના પુત્રને કેદ કર્યા, પરંતુ પરંતુ શિવાજીએ ફરી એકવાર પોતાની બુદ્ધિ અને ચાલાકીનો ઉપયોગ કરીને કેદમાંથી બચવા માટે. તેણે ગંભીર માંદગીનો ઢોંગ કર્યો અને પ્રાર્થના માટે ભેટ તરીકે મંદિરમાં મોકલવા માટે મીઠાઈની ટોપલીઓની વ્યવસ્થા કરી. તેણે વાહકોમાંના એક તરીકે વેશપલટો કર્યો અને તેના પુત્રને એક ટોપલીમાં છુપાવી દીધો, અને 17 ઓગસ્ટ, 1666 ના રોજ ભાગી ગયો. પોતાના ઘરે પહોંચ્યા પછી, શિવાજીએ નવી તાકાત સાથે મુઘલો સામે યુદ્ધ શરૂ કર્યું.
આ પછી ઔરંગઝેબે શિવાજીને રાજા તરીકે સ્વીકારી લીધા. 1674માં શિવાજી મહારાષ્ટ્રના એકમાત્ર શાસક બન્યા. તેણે હિંદુ વિધિ પ્રમાણે શાસન કર્યું.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજનો રાજ્યાભિષેક
છત્રપતિ શિવાજી નો નિબંધ CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ ESSAY IN GUJARATI છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ 2022
શિવાજીએ 1674માં મહારાષ્ટ્રમાં હિંદુ રાજ્યની સ્થાપના કરી, ત્યારબાદ તેમનો રાજ્યાભિષેક થયો. શિવાજી કુર્મી જાતિના હતા, જે તે સમયે શુદ્ર માનવામાં આવતા હતા, જેના કારણે તમામ બ્રાહ્મણોએ તેમનો વિરોધ કર્યો અને રાજ્યાભિષેક કરવાની ના પાડી દીધી.
શિવાજીએ બનારસના બ્રાહ્મણોને પણ આમંત્રણ મોકલ્યું, પરંતુ તેઓ પણ રાજી ન થયા, પછી શિવાજીએ તેમને સમજાવ્યા અને પછી તેમનો રાજ્યાભિષેક થયો. ત્યાં તેમને છત્રપતિનું બિરુદ મળ્યું. 12 દિવસ પછી તેમની માતા જીજાભાઈનું અવસાન થયું, જેના કારણે શિવાજીએ શોક વ્યક્ત કર્યો અને થોડા સમય પછી તેમનો રાજ્યાભિષેક ફરીથી કરાવ્યો. જેમાં દૂર દૂરથી રાજા પંડિતોને બોલાવવામાં આવ્યા હતા. જેનો ઘણો ખર્ચ થયો હતો. આ પછી શિવાજીએ પોતાના નામનો સિક્કો પણ બહાર પાડ્યો.
રાજ્યાભિષેક પછી, શિવાજીના નિર્દેશો હેઠળ મરાઠાઓએ હિંદુ સાર્વભૌમત્વ હેઠળ મોટાભાગના ડેક્કન રાજ્યોને એકીકૃત કરવા માટે આક્રમક વિજય પ્રયાસો શરૂ કર્યા. તેણે ખાનદેશ, બીજાપુર, કારવાર, કોલકાપુર, જંજીરા, રામનગર અને બેલગામ જીતી લીધું. તેણે આદિલ શાહી શાસકો દ્વારા નિયંત્રિત વેલ્લોર અને જીંજીના કિલ્લાઓ કબજે કર્યા. તંજાવુર અને મૈસુર પરના તેમના હોલ્ડિંગને લઈને તેઓ તેમના સાવકા ભાઈ વેંકોજી સાથે પણ સમજૂતીમાં આવ્યા હતા. તેમનો ઉદ્દેશ્ય મૂળ હિંદુ શાસકના શાસન હેઠળ ડેક્કન રાજ્યોને એકીકૃત કરવાનો હતો અને તેને મુસ્લિમો અને મુઘલો જેવા બહારના લોકોથી સુરક્ષિત કરવાનો હતો.
શિવાજી એ દલિત હિન્દુ લોકો ને ભય મુક્ત કર્યા . ખ્રિસ્તી અને મુસ્લિમ શાસકો તેમના બળ ના પ્રયોગથી પોતાના અભિપ્રાય હિન્દુ પર લાગુ કરતાં હતા . આ કર્યા માં શિવાજી મહારાજે ફક્ત ધર્મસ્થળો ની રક્ષા જ નહીં પરંતુ ધર્મ બદલેલ મુસ્લિમ અને ખ્રિસ્તી માટે ભય મુક્ત વાતાવરણ તૈયાર કર્યું . તેમના વહીવટ તંત્ર માં પણ મુસ્લિમો નો સમાવેશ કર્યો હતો.
બધા ધર્મો માટે આદર:
શિવાજી ધાર્મિક વિચારધારાઓ સાથે ગાઢ હતા. જે રીતે તેઓ તેમના ધર્મની પૂજા કરતા હતા, તે જ રીતે તેઓ તમામ ધર્મોને માન આપતા હતા, જે તેમને સમર્થ રામદાસ પ્રત્યેની લાગણી દર્શાવે છે. તેમણે પરલીનો કિલ્લો રામદાસજીને આપ્યો હતો, જે પાછળથી સજ્જનગઢ તરીકે ઓળખાયો. સ્વામી રામ દાસ અને શિવાજી મહારાજ વચ્ચેના સંબંધોનું વર્ણન અનેક કવિતાઓના શબ્દોમાં કરવામાં આવ્યું છે. ધર્મના રક્ષણની વિચારધારા સાથે શિવાજીએ ધર્મ પરિવર્તનનો સખત વિરોધ કર્યો.
શિવાજી પર મુસ્લિમ વિરોધી હોવાનો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો . પણ આ સત્ય નથી તેમની સેનામાં ઘણા ખરા મુસ્લિમ સેનાની હતા અનેક મુસલમાન સરદાર અને સૂબેદાર હતા . વાસ્તવ માં શિવાજી ની લડાઈ એ કટ્ટરતા અને ઉદંડતા જેમાં ઓરંગઝેબ જેવા સાક્ષકો અને તેમના અનુયાયી વિરુદ્ધ હતી.
શિવાજી નો ભગવા નો ઇતિહાસ :
શિવાજીએ પોતાનો રાષ્ટ્રધ્વજ નારંગી રાખ્યો હતો, જે હિન્દુત્વનું પ્રતિક છે. આની પાછળ એક કથા છે, શિવાજી રામદાસજીને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા, જેમની પાસેથી શિવાજીએ ઘણું શિક્ષણ લીધું હતું. એકવાર રામદાસજી પોતાના સામ્રાજ્યમાં ભીખ માંગી રહ્યા હતા, ત્યારે જ શિવાજીએ તેમને જોયા અને તેઓ તેનાથી ખૂબ જ દુઃખી થયા, તેઓ તેમને તેમના મહેલમાં લઈ ગયા અને તેમના પગ પર પડ્યા, તેમને ભીખ ન માંગવા વિનંતી કરી. પરંતુ આખું રાજ્ય લેવા વિનંતી કરી. શિવજીની ભક્તિ જોઈને સ્વામી રામદાસજી ખૂબ જ ખુશ થયા, પરંતુ તેઓ સાંસારિક જીવનથી દૂર રહેવા માંગતા હતા, જેના કારણે તેમણે સામ્રાજ્યનો ભાગ બનવાની ના પાડી,
પરંતુ શિવાજીને કહ્યું કે, તેઓ તેમનું સામ્રાજ્ય સારી રીતે ચલાવે અને તેમને સોંપી દે. કપડાનો ટુકડો ફાડીને કહ્યું, તેને તમારો રાષ્ટ્રધ્વજ બનાવો, તે તમને હંમેશા મારી યાદ અપાવશે અને મારા આશીર્વાદ હંમેશા તમારી સાથે રહેશે. છત્રપતિ શિવાજી ને મહાન શિવાજી બનાવમાં સમર્થ રામદાસ નું ખુબજ યોગદાન રહ્યું છે.
શિવાજીની સેના
શિવાજી પાસે ખૂબ મોટી સેના હતી, શિવાજી પિતાની જેમ તેમની સેનાની સંભાળ રાખતા હતા. શિવાજી પોતાની સેનામાં સક્ષમ લોકોની ભરતી કરતા હતા, તેમની પાસે એટલી સમજ હતી કે તેઓ એક વિશાળ સેનાને સારી રીતે ચલાવી શકતા હતા. તેણે આખી સેનાને ખૂબ સારી રીતે તાલીમ આપી હતી, તે શિવાજીના કહેવાથી બધું જ સમજી ગયો હતો.
તે સમયે વિવિધ પ્રકારના કર વસૂલવામાં આવતા હતા, પરંતુ શિવાજી ખૂબ જ દયાળુ રાજા હતા, તેઓ કોઈની પાસેથી બળજબરીથી કર વસૂલતા ન હતા. તેમણે બાળકો, બ્રાહ્મણો અને સ્ત્રીઓ માટે ઘણું કામ કર્યું. ઘણી પ્રથાઓ બંધ કરવામાં આવી છે. તે સમયે, મુઘલો હિંદુઓ પર ખૂબ જુલમ કરતા હતા, તેમને ઇસ્લામ અપનાવવા માટે દબાણ કરતા હતા, આવા 4 માં શિવાજી મસીહા બન્યા હતા.
શિવાજીએ એક મજબૂત નૌકાદળની સ્થાપના કરી હતી, જે સમુદ્રની નીચે પણ તૈનાત હતી અને દુશ્મનોથી સુરક્ષિત હતી, તે સમયે શિવાજીના કિલ્લાઓમાં અંગ્રેજો અને મુઘલો બંને બેઠા હતા, તેથી તેમને ભારતીય નૌકાદળના પિતા કહેવામાં આવે છે.
અંગ્રેજો સાથેનો સંબંધ
તેમના શાસનના શરૂઆતના દિવસોમાં, શિવાજીએ અંગ્રેજો સાથે સૌહાર્દપૂર્ણ સંબંધો જાળવી રાખ્યા જ્યાં સુધી તેઓએ 1660માં પન્હાલાના કિલ્લાના કબજામાં તેમની સામેના મુકાબલામાં બીજાપુરી સલ્તનતને ટેકો આપ્યો ન હતો. તેથી 1670માં, શિવાજીએ તેમને યુદ્ધ સામગ્રી વેચવા ન દેવા માટે બોમ્બેમાં અંગ્રેજો સામે આંદોલન કર્યું આ સંઘર્ષ 1971 માં ચાલુ રહ્યો, જ્યારે ફરીથી અંગ્રેજોએ તેના દંડ-રાજપુરીના હુમલામાં તેમનો ટેકો નકાર્યો, અને તેમણે રાજાપુરમાં અંગ્રેજી કારખાનાઓને લૂંટી લીધા. બંને પક્ષો વચ્ચેની અસંખ્ય વાટાઘાટો ટર્મ પર આવવા માટે નિષ્ફળ ગઈ અને અંગ્રેજોએ તેમના પ્રયાસોને સમર્થન આપ્યું ન હતું.
વહીવટ
છત્રપતિ શિવાજી નો નિબંધ | CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ ESSAY IN GUJARATI | છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ 2022
તેમના શાસન હેઠળ, મરાઠા વહીવટીતંત્રની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી જ્યાં છત્રપતિ સર્વોચ્ચ સાર્વભૌમ હતા અને વિવિધ નીતિઓના યોગ્ય અમલીકરણની દેખરેખ માટે આઠ પ્રધાનોની એક ટીમની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. આ આઠ પ્રધાનોએ શિવાજીને સીધો અહેવાલ આપ્યો અને રાજા દ્વારા ઘડવામાં આવેલી નીતિઓના અમલીકરણની દ્રષ્ટિએ ઘણી સત્તા આપવામાં આવી. આ આઠ મંત્રીઓ હતા –
(1) પેશવા અથવા વડા પ્રધાન, જે સામાન્ય વહીવટના વડા હતા અને તેમની ગેરહાજરીમાં રાજાનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા હતા.
(2) મજુમદાર રાજ્યના નાણાકીય સ્વાસ્થ્યને જાળવવા માટે જવાબદાર હતા
(3) પંડિતરાવ અથવા મુખ્ય આધ્યાત્મિક વડા દયાળુઓની આધ્યાત્મિક સુખાકારીની દેખરેખ રાખવા, ધાર્મિક સમારંભોની તારીખો નક્કી કરવા અને રાજા દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતા સખાવતી કાર્યક્રમોની દેખરેખ માટે જવાબદાર હતા.
(4) દબીર વિદેશ સચિવને વિદેશ નીતિઓની બાબતોમાં રાજાને સલાહ આપવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી.
(5) સેનાપતિ અથવા લશ્કરી જનરલ સૈનિકોની સંસ્થા, ભરતી અને તાલીમ સહિત લશ્કરના દરેક પાસાઓની દેખરેખ રાખવાનો હવાલો સંભાળતા હતા. યુદ્ધના સમયે તે રાજાના વ્યૂહાત્મક સલાહકાર પણ હતા.
(6) ન્યાયધીશ અથવા મુખ્ય ન્યાયાધીશએ કાયદાની રચનાઓ અને તેના અનુગામી અમલીકરણ, નાગરિક, ન્યાયિક તેમજ લશ્કરી જોયા.
(7) રાજાએ તેમના રોજિંદા જીવનમાં જે કંઈ કર્યું તેના વિસ્તૃત રેકોર્ડ રાખવા માટે મંત્રી અથવા ક્રોનિકર જવાબદાર હતા.
(8) સચિવ અથવા સુપરિન્ટેન્ડન્ટ શાહી પત્રવ્યવહારનો હવાલો સંભાળતા હતા.
શિવાજીએ તેમના દરબારમાં હાલની રાજભાષા ફારસીને બદલે મરાઠી અને સંસ્કૃતના ઉપયોગને જોરશોરથી પ્રોત્સાહન આપ્યું. તેમણે તેમના હિંદુ શાસનને ઉચ્ચારવા માટે તેમના નિયંત્રણ હેઠળના કિલ્લાઓના નામ પણ સંસ્કૃત નામોમાં બદલી નાખ્યા. શિવાજી પોતે એક શ્રદ્ધાળુ હિંદુ હોવા છતાં, તેમણે તેમના શાસન હેઠળ તમામ ધર્મો માટે સહિષ્ણુતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું.
તેમની વહીવટી નીતિઓ વિષય-મૈત્રીપૂર્ણ અને માનવીય હતી, અને તેમણે તેમના શાસનમાં સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહિત કરી હતી. તેઓ જાતિના ભેદભાવ સામે સખત રીતે હતા અને તેમના દરબારમાં તમામ જાતિના લોકોને નોકરીએ રાખતા હતા. તેમણે ખેડૂતો અને રાજ્ય વચ્ચે વચેટિયાઓની જરૂરિયાતને દૂર કરવા અને ઉત્પાદકો અને ઉત્પાદકો પાસેથી સીધી આવક વસૂલતી રાયતવારી સિસ્ટમ રજૂ કરી. શિવાજીએ ચોથ અને સરદેશમુખી નામના બે કરના સંગ્રહની રજૂઆત કરી. તેણે તેના સામ્રાજ્યને ચાર પ્રાંતોમાં વિભાજિત કર્યું, દરેક પ્રાંતનું નેતૃત્વ મામલતદાર કરે છે.
ગામ વહીવટનું સૌથી નાનું એકમ હતું અને વડાને દેશપાંડે તરીકે શીર્ષક આપવામાં આવ્યું હતું, જે ગ્રામ પંચાયતનું નેતૃત્વ કરતા હતા. શિવાજીએ એક મજબૂત લશ્કરી દળ જાળવી રાખ્યું, તેમની સરહદોને સુરક્ષિત કરવા માટે ઘણા વ્યૂહાત્મક કિલ્લાઓ બનાવ્યા અને કોંકણ અને ગોવાના દરિયાકાંઠે મજબૂત નૌકાદળની હાજરી વિકસાવી.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજનું મૃત્યુ
શિવાજી ખૂબ જ નાની ઉંમરે આ દુનિયા છોડી ગયા હતા, રાજ્યની ચિંતાને લઈને તેમના મનમાં ઘણી મૂંઝવણ હતી, જેના કારણે શિવાજીની તબિયત બગડવા લાગી અને સતત 3 અઠવાડિયા સુધી તેઓ ખૂબ જ તાવમાં રહ્યા, ત્યારબાદ તેમનું મૃત્યુ થયું. 3 એપ્રિલ 1680. થઈ ગયું. માત્ર 50 વર્ષની વયે તેમનું અવસાન થયું. તેમના મૃત્યુ પછી પણ, તેમના વફાદારોએ તેમનું સામ્રાજ્ય જાળવી રાખ્યું અને મુઘલો અને અંગ્રેજો સાથે તેમની લડાઈ ચાલુ રાખી.
શિવાજી મહારાજની યાદમાં દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ શિવાજી મહારાજની જન્મજયંતિ 19 ફેબ્રુઆરીએ ઉજવવામાં આવે છે.
છત્રપતિ શિવાજી નો જન્મ 19 ફેબ્રુઆરી, 1630ના રોજ શિવનેરી કિલ્લામાં મરાઠા પરિવારમાં થયો હતો.
શિવજી ના પિતાનું નામ શહાજી રાજે ભોંસલે હતું.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ ના ગુરુ સમર્થ સ્વામી રામદાસ હતા.