રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનું જીવનચરિત્ર-જન્મજયંતિ,નિબંધ|RABINDRANATH TAGORE IN GUJARATI 2023

રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનું શિક્ષણ 

શિક્ષણ –  રવીન્દ્રનાથ ટાગોર જન્મથી જ ખૂબ જ જાણકાર હતા, તેમનું પ્રારંભિક શિક્ષણ કોલકાતાની સેન્ટ ઝેવિયર્સ સ્કૂલ નામની ખૂબ જ પ્રખ્યાત શાળામાં થયું હતું. તેમના પિતા શરૂઆતથી જ સમાજને સમર્પિત હતા. તેથી જ તેઓ રવીન્દ્રનાથજીને પણ બેરિસ્ટર બનાવવા માંગતા હતા. જ્યારે, તેમને સાહિત્યમાં રસ હતો, રવિન્દ્રનાથજીના પિતાએ તેમને 1878માં લંડન યુનિવર્સિટીમાં દાખલ કરાવ્યા, પરંતુ, બેરિસ્ટરના અભ્યાસમાં રસ ન હોવાને કારણે, તેઓ ડિગ્રી લીધા વિના 1880 માં પાછા ફર્યા.

રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના લગ્ન 

લગ્ન – 1883ના રોજ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના લગ્ન મ્રાણાલિની દેવી સાથે થયા હતા.

રવીન્દ્રનાથનું સાહિત્યિક જીવન

રવીન્દ્રનાથ ટાગોર (1881) નાટક ‘વાલ્મિકી પ્રતિભા’માં મુખ્ય ભૂમિકામાં; તેમની ભત્રીજી ઈન્દિરા દેવી લક્ષ્મીનો રોલ કરે છે.
બાળપણથી જ લોકોને તેમની કવિતા, છંદ અને ભાષામાં અદ્ભુત પ્રતિભાનો અહેસાસ થવા લાગ્યો. તેમણે તેમની પ્રથમ કવિતા આઠ વર્ષની ઉંમરે લખી હતી અને તેમની પ્રથમ ટૂંકી વાર્તા 1877માં માત્ર સોળ વર્ષની ઉંમરે પ્રકાશિત થઈ હતી.

ટાગોરે તેમના જીવનકાળ દરમિયાન ઘણી નવલકથાઓ, નિબંધો, ટૂંકી વાર્તાઓ, પ્રવાસવર્ણનો, નાટકો અને સહસ્ત્ર ગીતો પણ લખ્યા હતા. તેઓ તેમની શ્લોક કવિતાઓ માટે વધુ જાણીતા છે. ગદ્યમાં લખાયેલી તેમની ટૂંકી વાર્તાઓ ખૂબ જ લોકપ્રિય રહી છે. ટાગોરે ઇતિહાસ, ભાષાશાસ્ત્ર અને આધ્યાત્મિકતા પર પુસ્તકો પણ લખ્યા હતા. ટાગોરના પ્રવાસવર્ણનો, નિબંધો અને વ્યાખ્યાનોને યુરોપના જત્રીર પત્રો (યુરોપના પત્રો) અને ‘માનુષા ધર્મ’ (માનવનો ધર્મ) સહિત અનેક ગ્રંથોમાં સંકલિત કરવામાં આવ્યા હતા. આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન સાથેની તેમની ટૂંકી વાતચીત, “નોટ્સ ઓન ધ નેચર ઓફ રિયાલિટી”, બાદમાંના પરિશિષ્ટ તરીકે સમાવવામાં આવેલ છે.

રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના મુખ્ય કાર્યો 

રવીન્દ્રનાથ ટાગોર જન્મજાત અનંત અવતારી માણસ હતા. એટલે કે તેમને ઘણા વિષયોમાં રસ હતો અને દરેક ક્ષેત્રમાં તેમણે પોતાની કીર્તિ ફેલાવી હતી. તેથી જ તેઓ એક મહાન કવિ, સાહિત્યકાર, લેખક, ચિત્રકાર અને ખૂબ સારા સામાજિક કાર્યકર પણ બન્યા. એવું કહેવાય છે કે રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે તેમની પ્રથમ કવિતા એ સમયે લખી હતી જ્યારે બાળક રમે છે. જ્યારે રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે તેમની પ્રથમ કવિતા લખી ત્યારે તેઓ માત્ર આઠ વર્ષના હતા. કિશોરાવસ્થામાં, તેણે યોગ્ય રીતે પગ પણ મૂક્યો ન હતો અને તેમણે 1877 માં, એટલે કે, સોળ વર્ષની ઉંમરે એક ટૂંકી વાર્તા લખી. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે લગભગ 2230 ગીતોની રચના કરી હતી. ઘણા મહાન સાહિત્યકારો હતા જેમણે ભારતીય સંસ્કૃતિમાં, ખાસ કરીને બંગાળી સંસ્કૃતિમાં અમૂલ્ય યોગદાન આપ્યું હતું.

• 1915ના માર્ચમાં રવીન્દ્રનાથ અને ગાંધીજીનું શાંતિનિકેતનમાં મિલન થયું.
• 1916માં તેમણે જાપાન અને અમેરિકાનો બીજી વાર પ્રવાસ કર્યો. અમેરિકાની યાત્રા એક રીતે વ્યાખ્યાનયાત્રા હતી. ‘નૅશનાલિઝમ’ – રાષ્ટ્રવાદ વિશેના એમના વિચારો સંકુચિત રાષ્ટ્રવાદ પર નભતા દેશોને સદે એમ નહોતા.
• 1919માં જલિયાંવાલા હત્યાકાંડથી વ્યગ્ર થયેલા કવિએ શહેનશાહને પત્ર લખી પોતાને મળેલો ‘સર’નો ઇલકાબ પાછો મોકલ્યો.
• 1920–21ના વર્ષમાં તેમણે ઇંગ્લૅન્ડ, ફ્રાન્સ, હોલૅન્ડ, બેલ્જિયમ, અમેરિકા, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ, સ્વીડન, જર્મની, ઑસ્ટ્રેલિયા, ચેકોસ્લોવૅકિયા આદિ દેશોમાં પ્રવાસ કર્યો અને વ્યાખ્યાનો આપ્યાં. કવિ જાણે હવે ઉપદેષ્ટાનો પાઠ ભજવી રહ્યા હતા.
• 1921ના ડિસેમ્બરની 23મી તારીખે ‘यत्र विश्वं भवत्येकनीडम्’ના ધ્યેયમંત્ર સાથે શાંતિનિકેતનમાં વિશ્વભારતી(યુનિવર્સિટી)ની સ્થાપના કરી.
• 1940ની 7મી ઑગસ્ટે ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીએ શાંતિનિકેતનમાં ખાસ દીક્ષાન્ત સમારંભ ગોઠવી રવીન્દ્રનાથને ‘ડૉક્ટરેટ’ની માનાર્હ ઉપાધિ પ્રદાન કરી.
• જીવનના આખરી દિવસોમાં ‘છેલેબૅલા’ નામે પુસ્તકમાં કવિએ બચપણની સ્મૃતિઓ લખી !
• 14મી એપ્રિલ, 1941માં કવિએ ‘સભ્યતાર સંકટ’ (Crisis in Civilization) નામે છેલ્લું જાહેર પ્રવચન આપ્યું.
• છેલ્લા જન્મદિનના ત્રણ દિવસ પહેલાં છેલ્લું ગીત રચ્યું, જેમાં ભાવ છે કે મેં હતું તે સર્વ વિશ્વને આપી દીધું છે, માગું છું ‘થોડો પ્રેમ, થોડી ક્ષમા !’
• રવીન્દ્રનાથનાં 125 ચિત્રોનું એક પ્રદર્શન 1930માં પૅરિસમાં વિક્ટોરિયા ઓકામ્પોની નિશ્રામાં ભરાયું હતું. પછી તે લંડન, બર્લિન, મૉસ્કો, ન્યૂયૉર્ક, બૉસ્ટન, વૉશિંગ્ટન જેવાં નગરોમાં ભરાયાં હતાં. શુદ્ધ ચિત્રકળાના પ્રથમ અને સાચા મહાન અગ્રેસર રવીન્દ્રનાથ હતા.

રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની સિધ્ધિઓ

• રવીન્દ્રનાથ ટાગોરને તેમના જીવનમાં ઘણી સિદ્ધિઓ અથવા સન્માનોથી નવાજવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ સૌથી અગ્રણી ” ગીતાંજલિ “ હતી . 1913 માં, રવીન્દ્રનાથ ટાગોરને ગીતાંજલિ માટે ” નોબેલ પુરસ્કાર “ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો .
• રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે ભારત અને બાંગ્લાદેશને તેમની સૌથી મોટી ભેટ તરીકે રાષ્ટ્રગીત આપ્યું છે, જે અમરત્વની નિશાની છે. દરેક મહત્વપૂર્ણ પ્રસંગે, રાષ્ટ્રગીત ગાવામાં આવે છે, જેમાં ભારતનું “જન-ગણ-મન હૈ” અને બાંગ્લાદેશનું “અમર સોનાર બાંગ્લા” ગાવામાં આવે છે.
• એટલું જ નહીં, રવીન્દ્રનાથ ટાગોર તેમના જીવનમાં ત્રણ વખત આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન જેવા મહાન વૈજ્ઞાનિકને મળ્યા હતા, જેઓ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરને રબ્બી ટાગોર તરીકે બોલાવતા હતા.

રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનું મૃત્યુ

એક એવું વ્યક્તિત્વ કે જેણે પોતાના પ્રકાશથી સર્વત્ર પ્રકાશ ફેલાવ્યો. ભારતના અમૂલ્ય રત્નોમાંનું એક, એક હીરા જેની ચમક ચારેય દિશામાં ફેલાયેલી છે. જેમાંથી ભારતીય સંસ્કૃતિના અદ્ભુત સાહિત્ય, ગીતો, વાર્તાઓ, નવલકથાઓ, લેખો પ્રાપ્ત થયા. આવી વ્યક્તિનું 7 ઓગસ્ટ 1941ના રોજ કોલકાતામાં અવસાન થયું હતું. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર એક એવું વ્યક્તિત્વ છે જે મૃત્યુ પછી પણ અમર છે.