અભિસરણતંત્ર એટલે શું ? What is Osmosis System in Human Body?
- what is osmosis ? અભિસરણતંત્ર એટલે
- શરીરમાં રહેલું રક્ત અને પોષક દ્રવ્યોને વિવિધ અંગો તરફ લઈ જવા-લાવવાનું તંત્ર.
અભિસરણ તંત્ર શેનું બનેલું છે?
- આ તંત્ર હૃદય, રુધિર (રક્ત) અને રક્તવાહિનીઓનું બનેલું હોય છે.
અભિસરણતંત્રનું કાર્ય શું ?
- આ રુધિરાભિસરણતંત્ર શરીરની સૌથી મોટી પરિવહન-વ્યવસ્થા છે. તે શરીરના તમામ ભાગોને જીવનપોષક પ્રાણવાયુ અને ખોરાક પહોંચતો કરે છે અને બિનજરૂરી કચરો દૂર કરે છે.
- હૃદય એક પમ્પની કામગીરી બજાવે છે.
- હૃદય ધમનીઓ દ્વારા લોહીને નાની રક્તવાહિનીઓ મારફત પેશીઓમાં મોકલે છે.
- એ રીતે લોહી છેક આંગળીના ટેરવા સુધી પહોંચી જાય છે અને એ જ રીતે લોહી રક્તવાહિની મારફત મહાશિરા દ્વારા હૃદય તરફ પાછું ફરે છે.
- ખોરાક અને પોષક તત્ત્વો ઉપરાંત રક્ત પ્રાણવાયુને પણ લઈ જાય છે. ઊર્જા મેળવવા માટે શરીરને પ્રાણવાયુની ખાસ જરૂર પડે છે.
- શરીરમાં જરૂરી તત્ત્વોનાં પરિવહન ઉપરાંત લોહી શરીરને કોઈ પણ જાતના ચેપ, રોગના જીવાણુ વગેરેથી રક્ષણ આપીને તંદુરસ્ત રાખે છે
લોહી શાનું બનેલું છે?
- લોહી મુખ્યત્વે ચાર ભાગોનું બનેલું છે :
- 1.રુધિર-રસ (blood plasma),
- 2. શ્વેત કણો,
- 3.લાલ કણો અને
- 4.ત્રાક-કણો.
માનવ શરીરમાં લોહી કેવી રીતે ફરે છે? અથવા ભ્રમણ કરે છે?
- માનવશરીરના દરેક કોષને ટકી રહેવા માટે પ્રાણવાયુની જરૂર પડે છે.
- આ પ્રાણવાયુ પૂરો પાડવાની કામગીરી હૃદય અને ફેફસાં બજાવે છે.
- હૃદયમાં ચાર ખાનાં હોય છે : બે ઉપર અને બે નીચે. મહાશિરા હૃદયની જમણી બાજુના ખાનામાં અશુદ્ધ લોહી ઠાલવે છે.
- ત્યાંથી તે ફુફુસ ધમની વાટે ફેફસાં તરફ ધકેલાય છે. ફેફસાંમાંથી પ્રાણવાયુ સાથેનું શુદ્ધ લોહી હૃદયના ડાબા ખાનામાં ફુફુસ શિરા વાટે આવે છે
- અને ત્યાંથી તે મહાધમની અને જુદી જુદી રક્તવાહિનીઓ દ્વારા શરીરના જુદા જુદા ભાગોને પહોંચે છે.
- શરીરના વિવિધ ભાગોમાં ધમનીની નાની રક્તવાહિનીઓ શિરાની નાની રક્તવાહિનીઓ સાથે જોડાય છે.
- ત્યાં શરીરના કોષો વચ્ચે પોષક તત્ત્વો, પ્રાણવાયુ અને અપાનવાયુની આપ-લે થાય છે.
- શુદ્ધ લોહી હૃદયમાં પાછું આવે છે અને ત્યાંથી ધમનીઓ મારફત તેનું પરિભ્રમણ થાય છે.
હ્રદયનો આકાર
- માણસનું હ્રદય શંકુ આકારનું હોય છે.
કદ
- મનુષ્યના હૃદયનું કદ લગભગ એક મુઠ્ઠી જેટલું છે.
સ્થાન :
- હ્રદયનું સ્થાન બે ફેફસાં વચ્ચેની નાની જગ્યામાં અને સહેજ ડાબી બાજુ તરફ હોય છે.
હ્રદયના ખંડો :
- કાર્બન ડાયૉકસાઇડ અને ઑકિસજન બંને રુધિર દ્વારા વહન પામતા હોવાથી હૃદય ચતુડી છે કે જે ઑકિસજનયુકત રુધિરને કાર્બન ડાયૉકસાઇડયુકત રુધિર સાથે મિશ્ર થતું અટકાવે છે.
કર્ણક: - હૃદયના ઉપરના બે ખંડોને કર્ણકો (એકને કર્ણક) કહે
- તે પૈકી એક ડાબુ કર્ણક અને બીજું જમણું કર્ણક હોય છે. કર્ણકોની દીવાલ પાતળી કુંડ છે.
ક્ષેપક
હ્રદયના નીચેના બે ખંડોને ક્ષેપકો કહે છે.
એ પૈકી એક ડાબુ ક્ષેપક અને બીજુ જમણું ક્ષેપક હોય છે. ક્ષેપકોની દીવાલ જાડી હોય છે.
હ્રદયના ચારેય ખંડો પડદાઓ દ્વારા એકબીજાથી અલગ પડે છે, જેને પટલ કહે છે.
વાલ્વ
- રુધિરના ડાબા કર્ણકમાંથી ડાબા ક્ષેપકમાં રુધિર પ્રવાહ માટે દ્વિ-દલ વાલ્વ હોય છે. એ જ રીતે જમણા કર્ણક અને જમણા ક્ષેપક વચ્ચે ત્રિદલ વાલ્વ હોય છે. આ વાલ્વ રધિરના પ્રવાહને સેપકોમાંથી કર્ણકોમાં પાછો કરતો અટકાવે છે.